|
Jakiś czas temu, przeglądając niemieckojęzyczne periodyki dotyczące archeologii byłych Prus Wschodnich, natrafiłem na wzmianki o stanowiskach w miejscowości Prosity i Sątopy Samulewo. Jest to o tyle ciekawe, że badania przeprowadzono pod koniec wieku XIX i na początku XX. Był to czas szczególnego zainteresowania tzw. starożytnościami, w których skład wchodziły kurhany, grodziska czy cmentarzyska płaskie. Wiele obiektów tego typu zostało zniszczonych przez rolników intensywnie użytkujących swoje pola oraz w trakcie prac budowlanych i melioracyjnych. Dzięki krótkim relacjom i sprawozdaniom ówczesnych badaczy, do dziś wiadomo o wielu nieistniejących już stanowiskach archeologicznych.
Około roku 1873 podczas budowy dworca kolejowego w Sątopach Samulewo, w ówczesnym Bischdorf, natrafiono (w jego południowej części) na cmentarzysko płaskie. Udało się odkryć, jak podają źródła, 200-300 popielnic ze szczątkami kostnymi, spośród których część ustawiona była w grobach warstwowo. Materiał został przekazany do Prussia-Museum w Królewcu (dawniej Königsberg, obecnie Kaliningrad). Obecnie fragmenty tego zbioru znajdują się w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Latem 1903 roku doniesiono o szczególnym odkryciu: "W gospodarstwie w miejscowości Polkeim (Polkajmy), podczas orki odnaleziono urnę, która zawierała kawałki brązu. Takich małych, dziś traconych i niwelowanych (orką) kopców jest więcej". Wraz z tą informacją do służb ochrony zabytków trafiły wydobyte z odnalezionego kurhanu obiekty. Były to fragmenty naczynia ceramicznego i innych przedmiotów: 4 kawałki żużlu, 2 małe, płaskie fragmenty brązu (być może pierścionka), 5 fragmentów drutu (prawdopodobnie spiralne ozdoby szyi) oraz 5 fragmentów, interpretowanych jako spiralne zakończenia ozdób. Skorupy ceramiczne utworzyły baniastą urnę z wysoką, zwężającą się szyjką i ornamentem stempelkowym.
W celu sprawdzenia owej informacji 20 sierpnia 1903 roku A. Bezzenberger i H. Kemke przybyli do wsi Prosity. Po rozmowie z gospodarzem, na polu którego odkryto wspomniany już kurhan, udali się na oględziny terenu. Około 1km na północ od wsi odkryto inny kurhan z 8 urnami grupującymi się w 3 miejscach.
Był on bardzo mocno zniszczony, a materiał zabytkowy przemieszany. Grób ten to archeologiczne stanowisko - Prosity I.
W odległości 278 metrów dalej trafiono na ślad skupiska 4 niewielkich kopców, które mieszkańcy od zawsze nazywali "starymi grobami" (stanowisko archeologiczne II).
Okazało się również, że ludność użytkująca rolniczo ten teren sukcesywnie rozbierała i usuwała kamienie tworzące nasyp kurhanów; zatem wg H. Kemke groby te nie nadawały się do badań. W jednym z czterech kurhanów zidentyfikowano, pod kilkuwarstwowym płaszczem kamiennym, przepalone szczątki, prawdopodobnie ludzkie. Dzięki pomocy okolicznych mieszkańców udało się zlokalizować, 2,5 km na północny-wschód od wsi Prosity, skupisko 5 kolejnych, uszkodzonych kurhanów (dzisiejsze stanowisko archeologiczne III).
Przed ekspedycją A. Bezzenberger i H. Kemke, w miejscu tym niejaki lekarz Dietrich znalazł fragmenty ornamentowanej kulistodennej popielnicy, trzy misy, fragment wpuszczonej pokrywy oraz dwie pokrywy misowate z otworkami. Dietrich przechowywał te zabytki w Bisztynku, być może zatem był lekarzem z tutejszego szpitala.
Kolejny mocno uszkodzony kurhan z 6 urnami odkryto w Bartnikach, gmina Kiwity. Z opisanego wyżej rozmieszczenia kurhanów wynika, że na obszarze pomiędzy Prositami a Kiwitami znajdowało się swoiste cmentarzysko.
Z omawianego okresu (I tysiąclecie p.n.e.) pochodzi brązowy sztylet, który znaleziony został w Bisztynku. Dokładna data jego odkrycia nie jest znana, zapewne była to 1 połowa XX wieku. Jest to znalezisko przypadkowe, tzw. luźne, pozbawione kontekstu archeologicznego.
M. J. Hoffmann podał ogólne datowanie przedstawionych wyżej stanowisk. Sątopy Samulewo to cmentarzysko płaskie, "późnobrązowe" (ok. 1000-550 r. p.n.e.); z podobnego okresu pochodzi wspomniany już sztylet z Bisztynka. Natomiast kurhany z Prosit Hoffmann przyporządkował do okresu "wczesnożelaznego" (ok. 550-120 r. p.n.e.).
Literatura:
Bezzenberger A. 1909, Zerstörtes Hügelgrab bei Prossitten, Kr. Röβel, s. 41-43, w: Sitzungsberichte der Altertimsgesellschaft Prussia, tom 22.
Engel C. 1935, Vorgeschichte der altpreußischen Stämme, Königsberg, s. 249 przypis 657.
Hoffmann M. J. 1999, Źródła do kultury i osadnictwa południowo-wschodniej strefy
nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Olsztyn, s. 136, 301.
Urbanek H. 1941, Die frühen Flachgräberfelder Ostpreußens, Königsberg, s. 44.
Łukasz Felczak - 16.05.2010 r.
|
