Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" i jej historia

Jednem z najważniejszych pracodowaców w historii powojennego Bisztynka była i jest Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska". Lata świetności ma już za sobą. W przeszłości był to jednak nie tylko zakład pracy. GS organizował tyle przedsięwzięć, że można spokojnie orzec, że "wszystko już było". Nawet wybory miss. Powstawał z ruin miasteczka, z wyszabrowanych towarów, z przejmowanych i ratowanych maszyn i urządzeń. Zakładali go prawdziwi pionierzy. Gdy opublikowaliśmy kilka zdjęć przekazanych przez Lilię Sokołowską z organizowanych dawniej przez GS wycieczek krajoznawczych >>> okazało się, iż spółdzielnia prowadzi własną kronikę. Kronikę zawierającą dziesiątki archiwalnych zdjęć, dokumentów, wycinków prasowych, opisów zdarzeń i działań. I nie jest to jedyna kronika. Drugi tom - druga kronika - to kronika prowadzona kiedyś przez ś. p. Wacławę Barciak. To kronika Ośrodka Nowoczesnej Gospodyni. O niej jednak napiszemy osobno. Wszystko już było Kronika przekazana nam do opublikowania fragmentów jej zawartości to niezwykła lektura i materiał historyczny. Lektura skłaniająca nas do wniosku, że "wszystko już było". Dlaczego? Wystarczy jedynie obejrzeć zdjęcia w niej zawarte. Okazuje się, że GS "SCh" patronował zapomnianym już dziś spółdzielniom uczniowskim, współorganizował artystyczne zespoły dziecięce i młodzieżowe, współorganizował dożynki gminne i w poszczególnych miejscowościach gminy, brał udział w pochodach pierwszomajowych i uroczystościach patriotycznych, organizował szkolenia dla "nowoczesnych gospodyń" w Bisztynku i Klubach Rolnika we wsiach i w Bisztynku, organizował pokazy mody dziecięcej, przeglądy amatorskich zespołów artystycznych, zabawy andrzejkowe, choinki, amatorski teatr, wybory miss, wycieczki krajoznawcze... GS była jednak przede wszystkim dużym zakładem pracy. Tyle, że w czasach minionych zakłady pracy miały spełniać i spełniały także różnorakie funkcje społeczne. Powszechna Spółdzielnia Handlowa "Samopomoc Chłopska" Z dokumentów zawartych w kronice wynika, że pierwsza spółdzielnia, czyli Powszechna Spółdzielnia Handlowa "SCh" powstała 6 marca 1946 roku. Jej założycielami byli: Stanisław Zasłona, Marian Sowiński, Tadeusz Koll, Józef Walczak i Aleksander Wierzbiński. Zarząd stanowili: Tadeusz Koll, Stefan Traczyk i Stefan Choroś. 31 października 1953 roku GS "SCh" w Bisztynku pod swój szyld przejęła Powszechne Spółdzielnie Handlowe "Paluzanka" w Paluzach i "Sąsiad" w Troszkowie. Pierwsza gminna rada spółdzielcza została powołana i wybrana we wrześniu 1952 roku. Stanowili ją: Władysław Lewandowski, Stanisław Lewandowski, Zygmunt Zieliński, Stefa Krauze, Michał Marach, Jan Harkot, Czesław Trukawka, Czesław Gromkowski, Wacław Mieczkowski, Józef Grzywacz, Grzegorz Gancarz, Stanisław Bajórski, Franciszka Bruze, Wincenty Popielarski i Jan Ciach. W 1951 roku GS "SCh" w Bisztynku posiadała: sklep spożywczy, tekstylny, młyn, piekarnię, masarnię, sklep monopolowy, skup jaj, skup odpadków, skup drobiu, żywca, zboża, magazyn opałowy, magazyn nawozów sztucznych w Bisztynku, sklep spożywczy w Paluzach i w Troszkowie, 12 punktów skupu mleka tz. w Bisztynku, Grzędzie, Paluzach, Wojkowie, Łędławkach, Nowej Wsi, Unikowie, Dąbrowie, Troszkowie, Sułowie, Kokoszewie i Woźlaku. (Woźlak to pierwotna, obiegowa nazwa Wozławek, które po niemiecku nazywały się Wuslack, co czyta się Wuzlak. - przyp. red.) Początki GS. Siedziba za pół litra. Kronika, którą dziś opisujemy rozpoczyna się w roku 1948 a kończy (jak narazie) około dwóch - trzech lat temu. Nie jest to jednak kronika prowadzona od 1948 roku tylko opracowanie historyczne, wykonane później. Kronika rozpoczyna się od dokumentu rejestracyjnego z 11.08.1948 r. To postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie o wpisaniu do rejestru spółdzielni zmiany statutu i członków spółdzielni. Postanowienie to zmienia nazwę spółdzielni z *Powszechnej Spółdzielni Handlowej "Samopomoc Chłopska" z odpowiedzialnością i udziałami*, na *Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska" w Bisztynku z odpowiedzialnością i udziałami*. Postanowienie szczegółowo opisuje jaką działalność spółdzielnia może prowadzić. Tak naprawdę, postanowienie to zezwala na prowadzenie praktycznie każdej działalności związanej bardzo szeroko z rolnictwem. Od możliwości udzielania kredytu przez handel hurtowy i detaliczny, produkcję rolną, stacje maszynowe, stacje kopulacyjne, przetwórstwo owoców i warzyw, cegielnie, stolarnie, placówki melioracyjne i budowlane, stawy rybne, piekarnie, rzeźnie aż po stacje czyszczenia nasion i spichrze. Jeden udział w GS wynosił w 1948 roku 1000 złotych. Należało wpłacić 100 złotych przy zadeklarowaniu a resztę w równych ratach miesięcznych. Kolejny dokument kroniki to spisane odręcznie wspomnienia pana Józefa Milanowskiego, czyli prezesa wpisanego do rejestru wspomnianym wyżej postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie. Pierwszego prezesa GS "SCh" w Bisztynku. Dokument jest - niestety - trudny do odczytania z uwagi na charakter pisma pana Milanowskiego. Nie chcemy popełnić pomyłek zwłaszcza w nazwiskach, częściowo nieczytelnych. Można jednak, z tych spisanych wspomnień wyczytać, że 30 kwietnia 1948 roku pan Józef Milanowski został powołany na prezesa Powszechnej Spółdzielni "SCh". Przejął protokolarnie od Jana Kasinowicza dwa worki dokumentów spółdzielni, które "uwieszone były do sufitu, żeby myszy nie pogryzły". Dalej czytamy: "Worków pilnował dozorca Michalik Paweł. (...) Ustaliłem majątek na 41.757.321 złotych. (...) Początkowo personel spółdzielni składał się z: Milanowski Józef - prezes i kierownik, zastepca Jan Kasinowicz, sklepowa - Kruklis Stanisława i dozorca Michalik Paweł. Spółdzielnia znajdowała się w budynku, gdzie obecnie pawilon handlowy - sklep tekstylny. Budynek był zdewastowany; brak szczytu i wody w piwnicy do kolan. Więc trzeba było przenieść Sp. do lepszego budynku. Spodobał mi się budynek po aptece. Więc musiałem postawić sekretarzowi Urzędu Miejskiego 1/2 litra wiśniówki i otrzymałem klucze." Warto tu dodać, że ów zdewastowany budynek o którym napisał p. Milanowski ocalał z pożogi "wyzwolenia". Od Tadeusza Kuczyńskiego wiemy, że został rozkradziony przez mieszkańców ze wszelkich drewnianych elementów (na opał) i później zburzony jao nie nadający się do remontu, co nie do końca było prawdą. Można go było odremontować. Budynek "po aptece" to istniejący do dziś budynek przy ul. Reymonta. Pierwszy po jej prawej stronie. Historia trochę zaśmiała się z tych poczynań i zatoczyła koło, bo dziś biura GS znajdują się w tym samym miejscu, tyle, że w zupełnie innym budynku. Towar z wyszabrowanych piwnic i wielkie manko Józef Milanowski o początkach swej działalności w nowej siedzibie pisze: Budynek był bardzo zaśmiecony. Porządki robiłem z ob. Zwęglińskim Janem. Po uporządkowaniu i zabezpieczeniu przeniśliśmy w 3-ech workach towar z sklepu do nowego pomieszczenia. Towar pochodził w większości z wyszabrowanych piwnic, spalonych domów. Sprowadziłem z centralnej Polski ob. Fiedorowicz Helenę, na stanowisko gł. księgowej. Po sporządzeniu bilansu okazało się, że jest 150 tysięcy braku. Więc pojechałem do Olsztyna do Woj. Związku Spółdzielni i dostałem sto pięćdziesiąt tysięcy na rozruch. (...) Byłem 2 lata kier. spółdzielni w Kiwitach, więc miałem szerokie znajomości. Kredyty otrzymałem więc po kumotersku. (...) Z Kiwit przyprowadziłem samochód 3-tonowy "Blite" poniemiecki. Długo nie cieszyliśmy się samochodem. Wprost przymusowo odkupił go prezes PZGS w Biskupcu i zobowiązał nam dowozić towary." Pierwszy prezes GS "SCH" opisuje jeszcze natępujące na początku lat 50-tych roszdy personalne, przywożenie członków zarządu "w teczce", groźbę więzienia za straty jakie spowodował zarząd bez jego udziału, przejęcie piekarni z piekarzem Pawłem Szonem, którego określa jako znakomitego fachowca. W roku 1951 GS "SCh" zatrudnia już 85 pracowników i miał obroty na poziomie 27 milionów złotych. Działalność zupełnie niehandlowa Kronika nie zawiera danych o efektach finansowych spółdzielni w poszczególnych latach. Skupia się na pokazaniu działalności społecznej, na organizowaniu rozrywki i edukacji dla pracowników i ich rodzin oraz miasta i gminy Bisztynek. Pierwszy zestaw zdjęć to fotografie z uroczystości nadania GS "SCh" sztandaru. Nastąpiło to 23 października 1987 roku. W pierwszym poczcie sztandarowym byli: Halina Ziółkowska i Bogdan Wadowski - dziś prezes GS. Zachowały się też oryginalne karty dawnej kroniki z podpisami osób biorących udział w uroczystości nadania sztandaru. Podajemy sobie ręce, wy ze wsi i my z miasta. Żelazne, twarde dłonie - łańcuch, ogniwo palców, wydłuża się i rozrasta od krańców aż do krańców. Otoczy i pozwoli w obronie wspólnej doli wykuwać własny los! Pod Naszym Sztandarem. To wpis zachęcający do podpisywania się w dawnej kronice. No cóż - poetyka tamtych czasów. Kolejne zdjęcia dokumentują walne zgromadzenia spółdzielni. Pośród tych zdjęć z pewnością rozpoznacie mieszkańców. I tych już nieżyjących i tych, którzy nadal pracują w GS, ale też tych zupełnie z GS nie związanych. W walnych zgromadzeniach, które były nie tylko posiedzeniami, ale też wielkim świętem, brały udział spółdzielnie uczniowskie, w przerwach występowały zespoły artystyczne. Pracownicy GS "SCh" w Bisztynku brali oczywiście udział we wszelkich gminnych uroczystościach. Były to - tak jak i obecnie - dożynki gminne, pochody pierwszomajowe z piknikami po ich zakończeniu i inne uroczystości. Przy okazji świąt związanych z szeroko pojętą pracą, zwyczajem tamtych czasów, czasem wykonywano zdjęcia pracowników przy ich stanowiskach pracy. Nie inaczej było w GS. Podejrzewamy, że zdjęcia te umieszczone były nie tylko w kronice, ale i na jakiejść miejskiej wystawie. Takie wystawy traktowane były najczęściej jako wyróżnienie, choć nie wszyscy się z tego cieszyli. Zupełnie specjalną i nadzwyczajną była działalność Ośrodka Nowoczesnej Gospodyni, który przez wiele lat prowadziła pani Wacława Barciak. Działalność ośrodka i nierozerwalnie z nim związaną działalność samej Wacławy Barciak opiszemy w osobnym materiale, bo - jak wspominaliśmy - ośrodek miał własną, obszerną kronikę. Tu działania ośrodka zilustrujemy jedynie kilkoma zdjęciami. Pracownicy GS potrafili się doskonale bawić. Między innymi dlatego zorganizowano np. wybory Miss. Odbywały się one w restauracji "Marysieńka". Co ciekawe i uwiecznione na zdjęciach, kandydatki musiły poddawać się procedurze pomiarów swych wymiarów publicznie, na oczach widzów. Niestety nie uwieczniono ich wyjścia w strojach kąpielowych - tak jak to ma miejsce podczas teraźniejszych wyborów Najpiękniejszej. Niestety kronika nie podaje daty tych wyborów. Wiemy tylko, że przeprowadzono je w latach 80-tych. Wiadomo jednak, że Miss została Stefania Małkus. Zabawy organizowano nie tylko dla dorosłych. Bawiły się także dzieci i młodzież. Pannom wróżyła, podczas wieczorów andrzejkowych, Cyganka Wacia, która z kolei w czasie choinek dla dzieci wcielała się w Panią Zimę i występowała ze św. Mikołajem, którego zwykle grał Władysław Mic (to chyba była jego cecha genetyczna, bo obecnie za Mikołaja "robi" jego syn Radek Mic - przyp. red.) GS organizował też (lub współorganizował) przeglądy artystyczne amatorskich zespołów artystycznych, miał własne koło teatralne... Z kronikarskiego obowiązku wróćmy jeszcze do historii Gminnej Spółdzielni. Zaczniemy od końca. Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" obecnie swe biura ma w pawilonie handlowym przy pl. Chopina. Wcześniej biura mieściły się w pawilonie przy al. Wojska Polskiego. Otwarto je uroczyście w 1993 roku. Jeszcze wcześniej biura - przez wiele lat - mieściły się w budynku "Marysieńki". Było tak od początku lat 60-tych. Wcześniej - od 1948 roku - siedzibą GS był budynek przy ul. Reymonta, a jeszcze wcześniej nieistniejący już budynek przy pl. Chopina. Tam gdzie dziś. Poczet zarządów i prezesów Prezesi wymienieni są jako pierwsi 1946 Tadeusz KOLL, Stefan TRACZYK, Stefan CHOROŚ 11.08.1948 Józef MILANOWSKI, Jan KASINOWICZ, Józef KALINOWSKI, Piotr ROSIŃSKI, Kazimierz LESZCZYŃSKI 03.02.1950 Franciszek HYŻ, Józef MILANOWSKI, Jan KASINOWICZ 27.06.1950 Józef CZECH, Romuald ZARZYCKI, Jan KASINOWICZ 24.04.1951 Zygmunt KUCZYŃSKI, Jan KASINOWICZ 22.04.1952 Jan KASINOWICZ, Wacław MACKIEWICZ, Zygmunt KUCZYŃSKI 31.12.1953 Kazimierz KOŚLACZ, Piotr SZAKIEWICZ 30.01.1954 Kazmierz KOŚLACZ, Czesław WOŁEJSZO, Piotr SZAKIEWICZ 30.05.1956 Zbigniew MAĆKOWIAK, Kazimierz KOŚLACZ 29.08.1956 Józef MILANOWSKI, Kazmierz KOŚLACZ 06.1957 Kazmierz KOŚLACZ, Władysław LEWANDOWSKI, TOMASZEWICZ 1958 Kazmierz KOŚLACZ, Władysław POPIELARSKI, Wincenty LEWANDOWSKI 20.06.1960 Zdzisław BIERNAT, Mirosław BIEDRZYCKI, Tadeusz DZIEDZIC 27.061962 Zdzisław BIERNAT, Tadeusz DZIEDZIC, Piotr SZAKIEWICZ 05.05.1964 Kazmierz RADULEWICZ, Włodzimierz NOWOSAD, Piotr SZAKIEWICZ 13.09.1966 Franciszek MOŚCIANICA, Włodzimierz NOWOSAD, Piotr SZAKIEWICZ 17.04.1968 Wacława BARCIAK, Włodzimierz NOWOSAD, Franciszek MOŚCIANICA 18.06.1970 Wacława BARCIAK, Włodzimierz NOWOSAD, Henryk BRZEZIŃSKI 14.08.1970 Wacława BARCIAK, Jan DOMACHOWSKI 08.07.1971 Wacława BARCIAK, Jan DOMACHOWSKI, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 24.08.1972 Wacława BARCIAK, Kazimierz SKOCZEK, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 30.10.1973 Wacława BARCIAK, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 07.12.1973 Wacława BARCIAK, Kazimierz JASTRZEBOWSKI, Andrzej BIELIŃSKI 07.04.1974 Władysław SAWICKI, Andrzej BIELIŃSKI, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 02.05.1975 Władysław SAWICKI, Józef ŚLIWIŃSKI, Kazmierz JASTRZĘBOWSKI 23.09.1975 Zdzisław CIEŚLEWICZ, Józef ŚLIWIŃSKI, Kazimierz JASTRZEBOWSKI 29.01.1976 Zdzisław CIEŚLEWICZ, Kazmierz JASTRZEBOWSKI, Mieczysław KOŁODZIEJSKI 18.05.1977 Zdzisław CIEŚLEWICZ, Mirosława BŁĘCKA, Kazmierz JASTRZĘBOWSKI, Mieczysław KOŁODZIEJSKI 31.05.1980 Marian STĘPIEŃ, Mirosława BŁĘCKA, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI, Mieczysław KOŁODZIEJSKI 15.09.1980 Marian STĘPIEŃ, Mirosława BŁĘCKA, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 01.08.1981 Marian STĘPIEŃ, Władysław ŻUK, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 21.12.1983 Mieczysław DERBIN, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI, Tadeusz STRZAŁKOWSKI 15.08.1986 Stanisław WYRZYKOWSKI, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI, Tadeusz STRZAŁKOWSKI 02.1991 Tadeusz STRZAŁKOWSKI, Reurelia SIĘBOR, Zbigniew TATARA 12.11.1996 Tadeusz STRZAŁKOWSKI, Edward PIEKARCZYK, Kazimierz JASTRZĘBOWSKI 05.06.1998 Tadeusz STRZAŁKOWSKI, Reurelia SIEBOR, Stanisława DĄBROWSKA 26.01.2002 Tadeusz STRZAŁKOWSKI, Stanisława DĄBROWSKA, Stanisław ŚCIBEK 05.04.2004 Bogdan WADOWSKI, Stanisława DĄBROWSKA, Barbara OSIŃSKA Andrzej Grabowski - 17.05.2013 r.