TROCHĘ O BISZTYNKU WPROST Z:
"ILUSTROWANEGO PRZEWODNIKA PO MAZURACH PRUSKICH I WARMJI"
DR MIECZYSŁAWA ORŁOWICZA - 1923 R.

Bisztynek-Orneta
   Odległość 65 km. Linja lokalna zbudowana przed wojną, przecina północną, czysto niemiecką część powiatu reszelskiego, oraz cały powiat licbarski. Od linji głównej Ostróda-Olsztyn-Wystruć odłącza się w Bischdorfie.
   Dalej leżą: Bisztynek (Bischofstein, 9 km), czysto niemieckie miasto o 3200 mieszk. w północnej części powiatu reszelskiego.
   Hotele Kaiserhof i Kronprinz von Preussen. Miasto założone w r. 1385 w miejsce wsi Strowangen, nie miało murów obronnych, a w czasie wojny trzynastoletniej zajęte zostało przez Polaków. Z tego powodu ówczesny biskup warmińskiPaweł Legendorf, stronnik Krzyżaków kazał je spalić, nie chcąc, by było oparciem dla Polaków, a tak samo postąpił jego następca v. Tungen w r. 1479. Później jednak zbudowano mury i bramy, których było trzy: Licbarska, Reszelska i Zyborska.
   Brama Licbarska zachowała się do dzisiaj, ale posiada ona skutkiem późniejszej przebudowy charakter barokowy. Służy obecnie za więzienie. Jej mury są gotyckie. W r. 1772 w czasie rozbioru Polski był Bisztynek najmniejszym miastem Warmji, liczył 1023 mieszk. Wzrastał potem szybko - już w r. 1785 liczył 2140 m., a w r. 1896 - 3157 m., wzrósł zatem trzykrotnie.

   Kościół pochodzi z lat 1770-80, po pożarze poprzedniego, z którego pozostała tylko wieża, która ma hełm, pokryty miedzią. Wnętrze trzynawowe. Wielki ołtarz przejściowy z baroka w rokoko, ma duży obraz św. Mateusza. Ładne tabernakulum rokokowe. Ołtarz św. Krzyża fundowany przez biskupa Szembeka, do czego odnosi się herb nazewnątrz kościoła i tabl. pamiątkowa na kościele. W ołtarzu M.B. Różańcowej dobry obraz, a stojący krzyż ma na nodze rokokowej ładny medaljon M. Boskiej. Dobry obraz jest też w ołtarzu św. Rodziny. Kazalnica barokowa, chrzcielnica empirowa. Na cmentarzu rzeźbione z drzewa posągi dwunastu apostołów, dzieło Biereichla z Gdańska z połowy XIX w. Nadto ma jeszcze Bisztynek nową gotycką kaplicę św. Marty, stojącą w miejscu, gdzie stał niegdyś kościół wsi Strowangen, oraz kościół św. Michała, barok z r. 1612-18. Gotycka wieża została dobudowana w XIX w. Kościół ewangelicki z r. 1888. Naśrodku rynku ratusz, zachowały się też tu jeszcze stare domy z podsieniami. Koło kościoła stary piętrowy dom drewniany z XVIII w.

   Nazwę i herb zawdzięcza miasto ogromnemu pękniętemu głazowi eratycznemu granitu, który nosi nazwę "Griffstein". Leży on za miastem, niedaleko skrzyżowania gościńców do Reszla i Sturmhübel, a jest największym głazem narzutowym na Warmji. Jest on rozbity na 3 części, z których każda jest jednak ogromnym głazem. Jeg wysokość nad ziemią wynosi 3m., a zapewne 1 m. leży w ziemi, długość 8,5 m., szerokość 7 m. W r. 1881 otoczono go żywopłotem. W sąsiedztwie leżą trzy mniejsze głazy, a całe pole usiane jest kamieniami, które dostarczają szutru do gościńców.
   Na wschód od miasta rozciąga się duży las Lachmedien, po przejściu którego ma się ładny widok na położony na wzgórzu Reszel. Najpiękniejszą jest droga wiodącym na południe gościńcem do Lutrów. 6 km. na północ wioska Paluzy (Plausen), najdalej w tym kierunku wysunięta wioska powiatu reszelskiego. Kościół gotycki z XIV w. z wieżą o schodkowych przyczółkach, ma nową absydę i urządzenie wewnętrzne.

3 km za Bisztynkiem przekracza pociąg granicę pow. reszelskiego, wkraczając w powiat licbarski, gdzie leży następna stacja: Thegstein (17 km.)...................